ЯРИЛЦЛАГА: Инженерийн дэд бүтцийн шийдлийг хамгийн түрүүнд төлөвлөх хэрэгтэй

VIP ярилцлагын энэ удаагийн зочноор “Баухаус” ХХК - ийн ерөнхий инженер С.Отгончулууныг урьж, ярилцлаа. Тэрээр  2000 онд Германы Фрайберг хотын техникийн их сургуулийг Барилгын материалын технологи инженерээр төгссөн бөгөөд Монголдоо Германы дэвшилтэт техник технологийг нутагшуулан, инженерийн дэд бүтцийн салбарт өөрийн хувь нэмрээ оруулан ажиллаж байгаа билээ. Дэлхийн хөгжилтэй  улс оронуудад ашиглаж байгаа эко, ногоон шийдлийг Монголдоо бий болгож байгаа түүнтэй хөрсний бохирдлыг хэрхэн арилгаж болох талаар ярилцсан юм. 

“Баухаус” гэхээр дэлхийн архитектурын түүхийг өөрчилсөн институтын нэр санаанд бууж байна. Тиймээс энэ өөрчлөлт, шинэчлэлт гэсэн утга танай байгууллагыг ч илэрхийлдэг болов уу?  

“Баухаус” бол 1900 - ээд оны эхэн үед Германд-д байгуулагдсан дэлхийд хамгийн алдартай, хамгийн анхны барилга архитектурын институт юм. Тэд хуучны уламжлалт, барилга архитектурыг өөрчилж, орчин үеийн болгох зорилгоор үүсгэн байгуулагдаж, томоохон шинэчлэлт, өөрчлөлтүүдийг хийсэн байдаг. Үүнтэй адил бид ч гэсэн Монголдоо агаар, хөрсний бохирдлын асуудлыг шийдэж, хамгийн сүүлийн дэвшилтэт техник  технологийг нутагшуулан, өөрчлөлт, шинэчлэлтийг авчрах зорилгоор “Баухаус” нэртэйгээр компаниа үүсгэн байгуулсан. Бид 2007 оноос эхлэн Монголын зах зээлд Германы халаалт, халуун ус, бохирын шийдлийг нийлүүлэн ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл, төвийн шугам сүлжээнд холбогдоогүй айл өрх, албан байгууллага, сум, дүүрэг, хороо гээд нэг айлаас эхлээд аймгийн төвийг бүхэлд нь инженерийн дэд бүтэц бүхий цогц шийдэлтэй болгох боломжтой юм. 

Манай компани байгуулагдахдаа л хамгийн орчин үеийн инжерийн дэд бүтцийн шийдлийг Монголд нутагшуулахыг зорьж байсан. Тэр зорилгынхоо хүрээнд энэ салбарыг хөгжүүлэхийн төлөө ажиллаж байна. Мөн нарны энергийг ашиглан  дулаан үйлдвэрлэх, хэрэглээний усаа халаах зэрэг шийдлийг санал болгодог. 

Монголчууд зуслангийн байшиндаа зун л очдог нь  инженерийн дэд бүтэцээ шийдэж чадаагүй орхигдуулсантай холбоотой. Анхнаасаа халаалт, халуун ус, бохирын шийдлээ зөв сонгож, одоо хамгийн эрэлттэй байгаа пассив хаусын технологийг ашиглан барилгаа барьвал аль ч улиралд зуслангын байшиндаа орон сууцны ашиглалтын зардалаар тансаг амьдарч болно.

Сүүлийн үед хотын зах руугаа хувийн байшиндаа амьдардаг иргэд олширч, хаус хотхон олноор бий болох болсон. Эдгээр төслүүдтэй хамтарч ажилладаг уу?  

Бид хувь хүнтэй хамтран ажиллахаас гадна хувийн болон улсын хөрөнгө оруулалттай төсөл хөтөлбөрт хамрагдан ажиллаж байна. Тухайлбал, 2018-2019 онд модон жорлонг халах, хорт утаа гаргадаг яндангуудыг үгүй хийх зорилгоор ЧДүүргийн 7 дугаар хороонд 300 айлыг инженерийн дэд бүтцийн системд холбох төсөл хэрэгжсэн. Энэ төсөлд Германы Биокос бохирын системийг суурьлуулж, иргэдэд хэрхэн зүй зохистой ашиглах талаар сургалтыг зохион байгуулсан.

Мөн жуулчны баазуудын цэвэр, бохирын асуудлыг бас шийдэж байна. Гадны жуулчид ихээр ирдэг учраас модон жорлонтой байж болохгүй шүү дээ. Тиймээс он удаан жилийн  чанарын баталгаатай орчин үеийн эко ногоон шийдлүүд бий болгох нь зайлшгүй шаардлагатай байна. 

Түүнчлэн корона вирус гарснаас хойш хотын захад хувийн амины орон сууцтай болох хөдөлгөөн эрс нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор хувь хүмүүсийн халаалт, цэвэр бохир усны асуудлыг шийдэх ажилд ихээхэн цаг зарцуулж байна. Мөн Тэрэлж Горхи, Бугын ам, Жаргалантын аманд байршилтай хаус хотхоны төслүүд дээр хамтран ажиллаж байгаа. 

“ИНЖЕНЕРИЙН ДЭД БҮТЦҮҮД БИЙ БОЛСНООР ХӨРСНИЙ БОХИРДОЛГҮЙ БОЛНО”

Гэр хорооллыг дэд бүтэцтэй болгох нь зөв шийдэл гэж та бодож байна уу? Төр засгаас орон сууцжуулах хөтөлбөрийг ойрын төлөвлөлтөнд оруулсан байгаа шүү дээ. 

Дэлхийн хөгжилтэй орнуудад дундаас дээш түвшний амьдралтай иргэд хотын захад хувийн байшиндаа амьдардаг бол оюутан залуучууд, хөгшчүүл, амьдралын боломж муутай иргэд нь хотын төвдөө нийтийн орон сууцанд амьдардаг. Харин энэ үзэгдэл Монголд эсрэгээрээ байгаа нь социолизмын үеийн сэтгэлгээ хэвээр байгааг илтгэж байна. Гэхдээ зах зээлийн нийгэмд  хувийн газар дээрээ хувийн сууцандаа амьдрах хэв маягт алхам алхамаар шилжиж байгаа учраас барилгын хөгжил ч энэ зүгрүү чиглэж байгаа. 

Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа гэр хороололд инженерийн дэд бүтцийг бий болгох, захын хорооллуудыг төвлөрсөн шугамд холбох нь туйлын зөв шийдвэр гэж бодож байна. 20 жилийн дараа гэхэд амьдралын боломжтой хүмүүс бүгд хотын захад хувийн сууцанд амьдардаг болсон байна гэдэгт итгэлтэй байна. Инженерийн дэд бүтцүүд бий болсноор тухайн газрын үнэ өсдөг. Жишээлбэл: Баянхошууны хөтөлийн хашааны газарууд инженерийн дэд бүтцэд холбогдоод газрын үнэлгээ нь 2 - 3 дахин өссөн. 

Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд 50 дэд бүтцийн төвийг барьж байгуулахаар тусгасан юм билээ.  Анхны нэг нь баригдаад амжилттай ашиглагдаж, тус хорооллынхоо оршин суугчдын магнайг тэнийлгэж байна. Харин ковидын хөл хорионы улмаас ажил явагдах нь удаашралтай болж, хөрөнгө санхүүжилт нь дутмаг байгаа болов уу. Цаашдаа энэ ажил эрчимтэй хийгдвэл Улаанбаатар хот дэлхийн эко ногоон хот болох замналдаа эргэлт буцалтгүй орох үүд хаалга нээгдэх болно гэдэгт итгэлтэй байна. 

Биокос цэвэрлэх байгууламжийн  гурван хэмжээст зураг 

Монголд хөрсний бохирдол өндөр хувьтай байна. Тиймээс инженерийн дэд бүтцүүдийг бий болгосноор үүнээс салах боломжтой гэж үзэж болох уу? 

Хот суурин газар хөгжсөн цагаас эхлүүлэн хөрсний бохирдол нь дэлхийн нийтийн хамгийн том асуудал байсан. Агаарын бохирдлоос илүү хөрсний бохирдол нь хор уршиг ихтэй, бас аюултай. Учир нь хөрсний бохирдол хүний ууж байгаа ундны усанд нөлөөлдөг учраас янз бүрийн халдварт өвчин ихээр гардаг. Дэлхийн I дайнаас өмнө Европд цар тахал, халдварт өвчин өргөн дэлгэрч, энэ нь тухайн цаг үеийн хамгийн том асуудал болж  байсан. Тиймээс Европ болон Америкчууд 1800 –аад оны сүүл үеэс хөрсний бохирдлыг шийдэх арга замыг эрэлхийлж, инженерийн дэд бүтцийн төсөл хөтөлбөрүүдийг  хэрэгжүүлж эхэлсэн байдаг.  

Энэ аюул нь одоо манай улсад нүүрлээд байна. Монгол хүний дундаж наслалт дэлхийн дунджаас доогуур байна. Төлөвлөлтгүй, инженерийн дэд бүтэцгүй, хотын замбараагүй тэлэлт нь агаар, хөрсний бохирдлыг дээд цэгт нь хүргэж, Нийслэлд маань хүн амьдрахад  туйлын бэрх болоод байгааг хэн бүхэн ойлгож ухаарч байгаа байх. 

Бид европтой харьцуулахад 130 жилийн дараа одоо л нэг хөрсний бохирдлын эсрэг бодитой ажил алхамуудыг хэрэгжүүлж эхлээд байна. Өөрөөр хэлбэл Монголчууд бид  дэлхийн хотжилтын хөгжлөөс  130 жил хоцорч явна гэж шулуухан хэлж болох юм. 

1960 он гэхэд Герман улс модон жорлонгоосоо бүрэн салсан. Гэтэл Монголд одоо л бага багаар энэ ажлууд хийгдэж байна. Хөрсийг бохирдуулагч эх үүсвэр нь хүн, амьтны хатуу ба шингэн хаягдал, ургамлын үлдэгдэл, ахуйн ба үйлдвэрийн бохир ус байдаг. Хүмүүс бохирдсон хөрсөнд шууд гар хүрсэнээр, түүнчлэн тухайн хөрснөөс ууршин гарах хорт бодисноос үүдэн амьсгалын замаар халдвар авна. Бохирдол нь хүний уудаг ундны ус уруу орно. Үүгээр зогсохгүй гэр хороололд амьдардаг айл өрхүүд бие засах газар орсон гуталтайгаа гэр дотроо явах,  бохир гутлаар гишгэсэн шалан дээр хүүхэд нь тоглож байгаад халдвар авдаг. Тиймээс энэ асуудлыг шийдэх хамгийн зөв арга нь олон улсын стандартыг хангасан, он удаан жилийн баталгаатай, ашиглалтын зардал багатай дэвшилтэт техник технологи бүхий инженерийн дэд бүтцийг бий болгох явдал юм. 

Хүн инженерийн дэд бүтэцтэй орчин үеийн зөв шийдэлтэй орчинд амьдарч, амьдралын хэв маяг, стандарт нь өндөр болох үед анхаарлаа өөр зүйлд хандуулж эхэлдэг. Энэ нь улс орны хөгжлийг шинэ шатанд гаргах чухал нөхцөлийг бүрдүүлдэг гэж хэлж болох юм. 

“ДЭЛХИЙН 250 ГАРУЙ ХАМГИЙН ОРЧИН ҮЕИЙН ЦЭВЭРЛЭХ БАЙГУУЛАМЖ БИОКОС СИСТЕМЭЭР АЖИЛЛАДАГ”

Улаанбаатарын хотын төв цэвэрлэх байгууламж хотын маань том асуудал болсоор ирсэн. Та мэргэжилтнийхээ хувьд энд шинэчлэлт, засварыг хэрхэн хийх ёстой гэж бодож байна? 

Европын техник технологи бүхий анхны цэвэрлэх байгууламж 1800-аад оны сүүл үед Германд байгуулагдсан. Оросууд германаас хуулбарлан Москва хотын цэвэрлэх байгууламжаа барьсан бөгөөд 1964 онд манайд өнөөгийн бидний ашиглаж байгаа төв  цэвэрлэх байгууламжийг барьж өгсөн шүү дээ. Тэгэхээр энэ систем маань тэтгэвэртээ гарах болсон гэсэн үг л дээ. Ачааллаа дийлж, цэвэрлэж чадахаа байсан. Харин чадвартай  инженер техникийн ажилчид, мэргэжилтнүүдийн хичээл зүтгэлээр л нэг юм амь тавьчихгүй шиг ажиллаж байна. Угаасаа шинэ цэвэрлэх байгууламж барих нь зөв шийдэл байсан л даа. Бид хятадуудаар Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр бариулж байгаа. Уг цэвэрлэх байгууламжийн ТЭЗҮ-г францын компани европийн техник технологийн дагуу боловсруулсан. Байгууламжийн өртөг нь дэлхийн жишгээс өндөр байгаа. Би Шанхайн хамгийн том өдрийн 2 сая куб метр бохир цэвэрлэх хүчин чадал бүхий байгууламжтай танилцаж байсан. Тэнд өргөн нарийн сараалж, лаг усгүйжүүлэх, цэвэрлэгдсэн усаа дахин боловсруулахдаа Германы техник технологийг ашигласан байдаг. Тэгэхээр бид гүйцэтгэгчээс сайн чанар бүхий насжилт удаан техник технологийг шаардах ёстой.

Танай энэ Биокос цэвэрлэх байгууламжийн технологи нь ямар шалтгаанаар үүсэж, хөгжсөн, давуу тал нь юу вэ? 

Дэлхийн II дайны дараагаар Европд шинээр баригдсан цэвэрлэх байгууламжуудын ашиглалтын хугацаа дуусж, 1980 –аад оны үед цэвэрлэгээний түвшин муудаж эхэлсэнтэй холбоотойгоор эрдэмтэд хуучин цэвэрлэх байгууламжуудаас бага зай талбай эзэлдэг,  ашиглалтын зардал эрс бага, ажиллах хүчний зардал хэмнэдэг, цэвэрлэгээний түвшин өндөр орчин үеийн техник технологийн шийдэл бүхий цэвэрлэх байгууламжийг бий болгохоор ажиллаж эхэлсэн. Яг энэ шаардлагын дагуу Австрийн Инсбрукийн их сургуулийн судлаачид энэ Биокос технологийг бий болгосон. Ингээд дэлхийн олон улсад Биокос технологийн цэвэрлэх байгууламжууд олноор баригдаж технологийн шинэчлэл хийгдэж эхэлсэн байдаг.  Бид харин Германчуудтай хамтран Биокос технологийн цэвэрлэх байгууламжийг 2018 -2019 онд монголдоо анх удаа барьж байгуулан ашиглалтанд орууллаа. Биокос цэвэрлэх байгууламжийн хувьд цэвэрлэгээний түвшин өндөр, зай талбай бага эзэлдэг, ашиглалтын зардал маш бага, ажиллах хүчин шаардлагагүй найдвартай  автомат ажиллагаатай, цахилгааны хэрэглээ хамгийн бага байдаг нь давуу тал нь болж байна л даа. Бидний эргэн тойронд байгаа улс орнууд маань Биокос цэвэрлэх байгууламжийг бариулцгааж байна. Харин бид энэ тал дээр оросуудаас түрүүлсэн шүү.   

Дэлхийн олон улсад жижиг, дунд оврын цэвэрлэх байгууламж энэхүү технологиор баригдаж, шаардлага хангахаа больсон байгууламжуудыг шинэчлэхдээ ч энэ системийг ашигладаг. Хүчин чадалийн хувьд хоногийн 500 - аас 50,000 куб метр ахуйн бохирыг  цэвэрлэх боломжтой байдаг.Өнөөдрийг хүртэл дэлхийн улс орнуудад тархсан 250 гаруй цэвэрлэх байгууламж энэ системээр ажиллаж байна. Монголд анх удаа Баянхошууны Дэд бүтцийн төвийн төслийн цэвэрлэх байгууламжийг энэ системээр шийдэж, энэ нь хаягдал усны  MNS 4943:2015 стандартыг ханган ажиллаж байна. 

2019 он, Герман Монголын хамтарсан "шилдэг бизнесийн төсөл"

Зөвхөн хотын зах, гэр хороолол гэхгүй аймаг, сумдуудад хамгийн хэрэгтэй шийдэл гэж харж байна? 

Манай улсын 300-аад сумын төв бас л өнөө модон жорлонтойгоо л байна. Сумын төв инженерийн дэд бүтцэд холбогдоход хамгийн тохиромжтой төдийгүй хоттой адилхан дэд бүтцээ шийдчихвэл иргэдийн хотруу шилжих шилжилт хөдөлгөөн ч төдий чинээ багасна.

Бид сумдын хувьд хоногийн 25, 50, 75, 100 куб метр ахуйн бохирыг цэвэрлэх хүчин чадалтай Биокос цэвэрлэх байгууламжийн жижигрүүлсэн хувилбарыг санал болгож байгаа. Энэ нь цахилгаан зарцуулалт маш бага, энгийн автомат ажиллагаатай, цэвэрлэгээний түвшин өндөр, ашиглалтын хүндрэлгүй систем юм л даа. Хөдөө орон нутагт эдгээр шалгуур маш чухал шүү дээ. Үүнийг манай мэргэжилийн хүмүүс ойлгодог. Цэвэрлэгдсэн усаараа мод зүлгээ услах, гудамж талбайгаа угаах гээд маш олон төрлөөр ашиглаж болно. Мөн сумын төвийнхөө ойролцоо хиймэл нуур цөөрөм бий болгож, байгаль орчноо сайхан болгох болмжтой.  

Аймгийн төвийн хувьд хоногийн 3000, 5000 куб метр ахуйн бохирыг цэвэрлэх хүчин чадалтай Биокос цэвэрлэх байгууламжийг санал болгож байгаа. Бас энд лаг усгүйжүүлэх технологийг давхар шийддэг.

Манайхан модон жорлонгийн сэтгэлгээтэй, түүнээсээ салаагүй учраас инженерийн дэд бүтцийг орхигдуулдаг. Гэтэл олон улсад барилга байгууламжийг барихдаа хамгийн түрүүнд инженерийн дэд бүтцийг нь шийддэг. Дэд бүтэц хамгийн чухал учраас сайн найдвартай техник технологид төсөв мөнгөө ч харамгүй зарцуулдаг. Үүнийг бид ойлгож, тэдний хөгжлийн нууцаас суралцах хэрэгтэй байна л даа...  

“БАЙШИНГИЙН ДУЛААНАА УТСААРАА УДИРДАХ БОЛОМЖТОЙ”

Нэг айлын хувийн сууцанд бие даасан дэд бүтцийн системийг хэрхэн бий болгох вэ?

Орон сууцнууд бол төвлөрсөн усан хангамж, бохир усны систем болон дулаан хангамжид холбогдсон байдаг. Дулааны станцаас халаалт, халуун усаа авч, ахуйн бохироо төв цэвэрлэх байгууламж уруу илгээдэг гэсэн үг л дээ. Тэгвэл энэхүү процессын жижигрүүлсэн хувилбар буюу хэрэглэгч өөрөө бие даасан дэд бүтцийг шийдэхийг амины орон сууцны халаалт, халуун ус, бохирын цогц шийдэл гэж хэлж болно. Халаалтын цахилгаан зуух бол тухайн байшингийн дулааны станц юм. Зуухыг худалдан авахдаа байшингийн эзэлхүүн, хийц, дулаан алдагдлаас хамаарч тохирсон хүчин чадалтайг сонгох хэрэгтэй байдаг. Жишээлбэл: Бид 4 - 6 хүн амьдардаг 100 м2 байшинд 380 Вольт-н цахилгаанд  холбогддог Германы 14 КВт -ын хүчин чадалтай цахилгаан зуухыг санал болгодог. Зуухнаас өгөх буцах шугам хувиарлагч дээр очиж, хувиарлагчаас хос шугамууд ган хэвлэмэл радиотор буюу халаах хэрэгсэл дээр хүрч халаалтыг дамжуулна. Дулаан дамжуулагчаар ахуйн тосолыг ашиглана. Цахилгаан хэрэглээний зардлаа бага байлгахын тулд өрөөний термостат удирдлага, эсвэл мессежний болон wifi орчинд ажиллах ухаалаг удирдлагатай холбож болно. Гэртээ харьхаасаа 2 – 3 цагийн өмнө 20 градусаар халаах тохируулгыг гар утаснаасаа хийгээд харьхад л таныг дулаан гэр угтах жишээтэй. 

Цахилгаан зуух нь стандарт хэрэглээтэй үед 10-20 жил найдвартай ажиллахаар хийгдсэн байдаг. Хуванцар шугамуудыг далд байрлуулдаг учраас тухайн байшинтайгаа адил насжилттай байх ёстой гэж үзээд багадаа 50 жилийн эдэлгээтэйгээр хийдэг. 

100 м2 талбайтай байшингаар тооцож үзэхэд хэрэглээний зардал 100 - 300 мянга орчим төгрөг гардаг. Эрчим хүчийг хэмнэхийн тулд пассив  технологид төхүүлж байшингаа барих, өрөөний термостат буюу тасалгааны температурыг хянах төхөөрөмжийг суурьлуулах гэх мэт аргыг ашиглаж болно доо.

За цэвэр усандаа ган усны нөөцийн даралтат савыг ашиглана. Энэ нь насосгүйгээр, автомат ажилагаатайгаа худгаас өөрийгөө дүүргэж усаа байшиндаа түгээнэ гэсэн үг л дээ. Энэ савандаа бас элс хог шүүгчийг холбож өгөх шаардлагатай. Сүүлийн үеийн шүүлтүүр чинь нано метр хүртэл түвшинд шүүж байна шүү дээ. Тэгэхээр та цэвэр ус ууж байгаа гэдэгтээ итгэлтэй байж болно гэсэн үг л дээ. Халуун усны хувьд 80 – 100 Л-н багтаамжтай шилэн паалантай халуун усны бойлерийг тавьдаг энэ нь ундны усны стандартыг бүрэн хангана гэсэн үг л дээ.  Хувийн байшинд бол ашиглалтын зардал тэг байх, Германы бактер үржүүлэгч гэртэй бохирын септик системийг санал болгодог. Энд ямар ч тог цахилгаан, элдэв насос төхөөрөмж шаардлагагүй. Энэ талаар та манай Bauhaus Mongolia гэсэн фэйсбүүк эсвэл www.bauhaus.mn вэб хаягаар орвол арай дэлгэрэнгүй мэдэж болох байх. 

Хувийн сууцтай иргэд, хаус хотхон барьж байгаа захиалагч, төсөл хэрэгжүүлэгч нарт зориулаад төлөвлөлтөө хийхдээ юун дээр анхаарах ёстой талаар зөвлөгөө өгөхгүй юу? 

Ихэнх хүмүүс инженерийн дэд бүтцийн асуудлыг орхигдуулж, дараа нь шийдье гэж боддог тэгээд л байшингаа шууд эхэлчихдэг. Энэ л буруу байгаа юм. Тэгэхээр яах ёстой вэ гэхээр төлөвлөлтөө хийх явцдаа инженерийн дэд бүтцийн шийдлээ зөв сонгож гаргах хэрэгтэй. Тэгээд шийдлээ цаасан дээр буулгаж зураг болгоно, ингээд тэр зургынхаа дагуу ажилаа эхлүүлнэ. Дэд бүтцийн шийдэл нэг л удаа хийгдэж он удаан жил ашиглагдах , цаашлаад ашиглалтын зардалыг тодорхойлдог учираас энд мөнгө харамлах хэрэггүй хамгийн орчин үеийн, найдвартай автомат ажиллагаатай, урсгал зардал багатай техник технологийг сонгох нь зөв дөө. Ийм л энгийн зүйл.

Эх сурвалж: https://www.barilga.mn